Naar Leiden
Ik ging terug naar Leiden, waar ik 25 jaar geleden scheikunde ben gaan
studeren, en paar jaar later promotieonderzoek ging doen. Ik was een
nerd, met een liefde voor moleculen en een angst voor mensen. De liefde
voor moleculen is er nog steeds, en mensen - nou ja, je komt een aantal
interessante exemplaren tegen in je leven, en met de rest kun je beter
niet te veel te maken hebben.
Misschien zag ik er nu minder uit als een nerd. Mannen
schijnen aantrekkelijker te zijn naarmate ze ouder worden. Als die
boodschap tenminste geen truc is van media en adverteerders als
pleister op de wonde van de ongemakken van het ouder worden.
Ik dwaalde alleen door de stad en ging binnen bij
steakrestaurant Just Meat. Nerd of niet, je mag best van het leven
genieten. Ik at een Black Angus Tenderloin en dronk daar twee glazen
Zuid-Afrikaanse pinotage/shiraz bij. Als aftoppertje nam ik nog
twee whiskies in de Engelse pub North End, op de kruising van het
Rapenburg en het Noordeinde.
Wie kan de klok terugdraaien? Wie kan de tijd stilzetten?
Met een licht nostalgisch gevoel zweefde ik naar mijn bed.
17 november 2019,
Steven Verhelst
anti-Wöhler
Tot 1828 dacht men dat koolstofverbindingen
alleen door levende organismen gemaakt konden worden - door de magische
kracht van het leven. Dit idee van 'vitalisme' werd door een experiment
van de Duitse scheikundige Friedrich Wöhler ontkracht. Hij schreef
in 1828 in een brief aan collega Jakob Berzelius: "Ik kan ureum maken,
zonder het gebruik van nieren (van mens noch hond). Ammonium cyanaat IS
ureum."
In het menselijk lichaam wordt de schadelijke stof
ammonium, gevormd als afbraakproduct van eiwitten, onschadelijk gemaakt
door er ureum van te maken. Ureum wordt vervolgens uitgescheiden door
de nieren.
Ureum kan door een enzym van bacteriën, urease
(zie boven), ook weer omgezet worden in ammonium. Dagelijks ruik ik het
als ik de luierbak van mijn zoon open en een walm van ammonium
mij tegemoet komt. Dan denk ik heel even aan Friedrich
Wöhler, en dat compenseert de geur enigszins.
Drinktherapie
In het Tsjechische kuuroord Marianske
Lazne (in Duitsland ook wel Marienbad genoemd), kreeg ik bij het
inchecken in mijn hotel naast mijn sleutelkaart ook een 'medische
consultatie kaart'. Een van de categorieën omvatte een 'drink
therapie'. Wat dat precies inhield, wist ik niet. Ik ging er maar van
uit dat dit te maken had met de blikjes pils die ik in de minibar vond.
Verhuizen
De gemiddelde Vlaming verhuist maar 11,5 kilometer verder.
Dat meldde verschillende kranten.
Een wetenschapper aan de KU Leuven heeft onderzoek gedaan.
Het verbaast me niks, want van Vlaamse collega's hoor ik
wel dat zij het al ver rijden vinden naar de grens. En dat terwijl je
van Leuven in drie kwartier in Duitsland zit en binnen een uur in
Nederland.
Hoe ver ben ik eigenlijk verhuisd?
Als ik de verhuizingen als kind binnen mijn geboorteplaats
Vlaardingen meereken, ben ik precies tien keer verhuisd, met een totale
afstand van 30.001,3 kilometer. Gemiddeld dus 3000 kilometer per
verhuizing. De grootste afstanden waren uiteraard van Nederland
naar Somerville (greater Boston area) en terug, en van Nederland
naar Palo Alto (Californië) en daarvandaan naar Beieren.
Mijn laatste verhuizing was er eentje die mij 2,9
kilometer verder bracht. Misschien begin ik geïntegreeerd te raken
in Vlaanderen...
Ig Nobelprijs
Zoals elk jaar worden er in de maand voor de
uitreiking van de Nobelprijzen, de winnaars van de Ig Nobelprijzen
bekendgemaakt. De Ig Nobelprijs voor chemie ging dit jaar naar een
onderzoek dat de hoeveelheid speeksel had gemeten dat door kleuters
geproduceerd wordt. Dat bleek om een halve liter te gaan. Ter
vergelijk: de geschatte hoeveelheid dagelijks speeksel geproduceerd
door een volwassene is een tot anderhalve liter. Alleen bij kleuters,
peuters en vooral baby's belandt een flink deel daarvan buiten de mond
- dat heb ik de afgelopen twee jaar wel ervaren. Of de vloer daardoor
smeriger wordt of juist schoner (speeksel bevat ook antibacteriële
stoffen), dat is de vraag. Misschien interessant voor een
wetenschappelijk onderzoek...?
13 september 2019,
Steven Verhelst
Ethische bezwaren
Tussen droom en daad staan wetten in de weg, en ethische bezwaren...
Ik heb de bekende regel uit het gedicht
Het huwelijk van Willem Elsschot enigszins veranderd voor deze blog.
Het was
in het nieuws,
de afgelopen dagen: in Japan mogen er nu wetenschappelijke experimenten
gedaan worden waarbij menselijke stamcellen bij dieren worden
ingebracht met het doel om uiteindelijk menselijke organen te kunnen
kweken.
Eerst stonden er wetten in de weg. Nu misschien slechts ethische bezwaren.
Er moeten dieren gekweekt worden, zodat mensen nieuwe
organen kunnen krijgen. Dieren worden afgemaakt, zodat mensen leven. Is
dat het ethische bezwaar?
Maar hoe zit het dan met vlees eten? Daar worden dieren
ook afgemaakt, zodat wij kunnen leven. In het ene geval neem ik een
biefstuk, varkenshaas of kippenborst tot mij, en maak ik er zelf
spiercellen, epitheelcellen of bloedcellen van. In het andere geval
worden mijn (stam)cellen aan het dier gegeven, die er vervolgens
hartcellen of levercellen of longcellen van maakt, die ik dan tot
me neem. Uiteindelijk is het resultaat hetzelfde: dieren sterven,
mensen leven.
Het grensoverschrijdende is misschien dat materiaal van
twee verschillende biologische soorten gemengd worden. Is dat het
ethische bezwaar? Of misschien eerder een praktisch bezwaar, want Hans
Clevers gaf in een interview aan dat het mengen van cellen van twee
soorten misschien de overdracht van ziekten tussen soorten zou kunnen
bevorderen.
Over honderd jaar zal men wel heel anders over deze
kwesties denken. Dan haal je misschien een orgaan uit een luikje op
straat zoals je nu een kroket uit de muur trekt. En ik hou van kroketten.
1 augustus 2019,
Steven Verhelst
Les Ballons d'Alsace
Morgen moeten de renners in de eerste echte bergetappe over de "Ballon
d'Alsace", in de buurt van Straatsburg en Mulhouse. In 1905 was het de
allereerste berg die het peloton moest beklimmen.
Als kind was ik daar ooit op vakantie, in het
plaatsje Xonrupt-Longemer. Met de auto reden we over de Ballon
d'Alsace. Er stond een standbeeld van Jeanne d'Arc.
Tijdens die vakantie zag ik ansichtkaarten met op de
voorkant twee grote, ronde, blote tieten. Erboven stond: "Les Ballons
d'Alsace". Het leek me een prima ansichtkaart om naar mijn vrienden te
sturen, zodat zij in de zomervakantie ook eens met de hand in de broek
konden zitten in plaats van alleen tijdens de les van de nieuwe,
jonge docente natuurkunde.
Uiteindelijk stuurde ik op aanraden van mijn ouders toch andere ansichtkaarten.
Misschien wordt het morgen mooi weer, zodat er langs het
parcours misschien enige Ballons d'Alsace te zien zullen zijn...
10 juli 2019,
Steven Verhelst
Ballenbad
Ik heb nooit in een ballenbad gezeten, want waar had je vroeger een
ballenbad? Bij McDonalds misschien, maar toen ik kind was, waren de
filialen van McDonalds nog dun gezaaid in Nederland. Dat waren wellicht
betere tijden.
Nu was ik op een
foodtruck festival, waar ook activiteiten voor kinderen waren georganiseerd.
Mijn docher is nog te klein om alleen tussen grote
kinderen in het ballenbad te ravotten. Dus nu zat ik ook in dat
ballenbad, voor het eerst.Af en toe kreeg ik een bal op mijn neus geworpen, en ik dacht na over betere tijden.
29 juni 2019,
Steven Verhelst
Pasjesweemoed
In een oud pepermuntdoosje vond ik een groot aantal oude pasjes. Pasjes
van Amerikaanse supermarkten, oude simkaarten, verlopen kortingskaarten
van de Duitse spoorwegen, oude creditcards, een lidmaatschap van
een videotheek in Californië, en een pasje van de
Palo Alto Library (het onderwerp van de allereerste blog op deze site).
Ik had ze bewaard, deels uit vergeetachtigheid, deels uit
weemoed. Deze pasjes openden de toegangsdeur tot mijn geheugen en
lieten het heden voor even verdwijnen.
Nu knipte ik ze door, want wie te veel bewaart, heeft geen plek voor nostalgie uit het nu.
Cactus in bloei
Met mijn lidcactus ging het al een tijdje niet zo goed. Misschien
omdat ik hem een halfjaar lang genegeerd had en geen water had gegeven.
Verschillende delen waren verdroogd en braken af.
SInds kort staat hij bij ons op het toilet. Af en toe
schud ik, na het handen wassen, de druppels boven de plant af, zodat
hij kleine beetjes water krijgt.
Nu staat hij weer in bloei, ondanks de giftige dampen die
er regelmatig opstijgen uit de toiletpot. Of zou dit de cactus juist
terug doen denken aan de extremen uit de woestijn?
3 juni 2019,
Steven Verhelst
Koffiekoek
Chocoladecroissants, koffiebroodjes, appelflappen, kersenflappen, en om
het even welke zoete broodjes worden in Vlaanderen samengeschaard onder
het woord
Koffiekoek.
Ik was op een kinderboerderij in de buurt van het dorpje
Lier en daar lag een enorm varken te snurken in zijn hok. Tussen het
stro lag een koffiekoek. Het was een soort koffiebroodje met pudding en
glazuur.
Als ik elke dag tussen het stro zou liggen en koffiekoeken
zou eten, was ik misschien net zo dik en lui als dat varken.
Dit jaar is toevallig het jaar van het varken, volgens de
Chinese kalender. Het zou een vet jaar moeten worden, een jaar om te
oogsten. Ik denk dat ik maar eens een koffiekoek extra ga eten.
3 april 2019,
Steven Verhelst
Vrouwen in de wetenschap
Deze woensdag, een dag na de Internationale Dag van Vrouwen in de
Wetenschap, was er aan de KU Leuven een kort symposium met de titel "
Women in Science".
Het gaat in discussies over vrouwen in de wetenschap vaak
over nummers, over lekkende pijplijnen, over glazen plafonds. Maar
vorig jaar liet ik in een stuk in de Volkskrant al zien dat dit op een
misverstand berust, een rekenfout - later bevestigd door het
Rathenau instituut.
Dit symposium ging meer over kwalitatieve perceptie van
vrouwen in de wetenschap en de onbewuste vooroordelen die er heersen in
de hoofden van mensen.
Een van de spreeksters pleitte ervoor dat vergaderingen op
tijden worden gehouden die niet te laat in de middag zijn, "want
vrouwen moeten hun kinderen uit de opvang halen."
Hoewel het om een vrouwelijke professor ging, was dat
uiteraard een vrij seksistische opmerking, want ook mannen halen hun
kinderen uit de opvang.
Ik pleit vooral voor een mensvriendelijke universiteit - dat komt iedereen ten goede.
Slaap
Mijn dochter slaapt in haar ledikant, mijn vrouw ligt al in bed, en
mijn pasgeboren zoon ligt, na een fles melk, in diepe slaap op de bank.
Rust in huis.
Ooit adviseerde een jonge vader mij om te slapen als je pasgeboren kind slaapt.
Ik sla het advies in de wind en maak even gebruik van de
rust voor woorden - ze tot mij nemen en weer uit mijn vingers te laten
vloeien. Misschien is dat zelfs rustgevender dan slaap.
7 januari 2019,
Steven Verhelst
Nieuw
Het oudejaar werd voor mij bijzonder afgesloten; ik werd vader van jou, mijn zoon, mijn tweede kind.
Als man zat ik er verloren bij. Ik keek naar de monitor
die de barensweeën opnam. Het was een golvende lijn. Het apparaat
gaf een krakend en fluitend geluid, alsof het storm was op zee.
Ik had een boek bij me van Jacob Maarten Arend Biesheuvel.
Wie weet hoe lang dit kon duren. Het was niet de bundel
"Zeeverhalen", maar de net uitgekomen boek "Verhalen uit het
gekkenhuis".
De wereld is een gekkenhuis. Wen er vast maar aan.
Wat je ziet, wat je denkt dat je ziet, en wat er werkelijk gebeurt, zijn drie verschillende dingen.
Wat zul jij later zien, als je kijkt naar mij?
1 januari 2019,
Steven Verhelst
